Η γνωστική αποκατάσταση ή νευροαποκατάσταση αναφέρεται σε μια σειρά νευροψυχολογικών θεραπευτικών τεχνικών και παρεμβάσεων που προσφέρουν επανεκπαίδευση ή βελτίωση των γνωστικών λειτουργιών έπειτα από επίκτητες εγκεφαλικές βλάβες όπως εγκεφαλικά επεισόδια, τραυματισμούς, ή νευροεκφυλιστικές παθήσεις (π.χ., Alzheimer). Η κύρια εστίαση είναι να διορθωθούν τα ελλείμματα στη μνήμη, την συγκέντρωση, την προσοχή, την αντίληψη, τη μάθηση, τον προγραμματισμό, την επίλυση προβλημάτων, την λογική σκέψη και την κρίση.
Στόχος της γνωστικής αποκατάστασης είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου και η διατήρηση της ανεξερτασίας και της λειτουργικότητάς του στην καθημερινότητα.
Μέσω της γνωστικής αποκατάστασης οι τεχνικές εκπαίδευσης βοηθούν το άτομο να επαναφέρει τις ικανότητες που έχουν επηρεαστεί, να ενισχύσει την ικανότητα επεξεργασίας και ερμηνείας πληροφοριών, να μάθει νέες τεχνικές για την αντιμετώπιση των δυσκολιών στην καθημερινότητα. Δεδομένου ότι το άτομο καλείται να προσαρμοστεί σε μία νέα πραγματικότητα, η ψυχοεκπαίδευση και η παροχή ψυχολογικής υποστήριξης συμπεριλαμβάνονται στο θεραπευτικό πλαίσιο της γνωστικής αποκατάστασης. Αυτό μπορεί να βελτιώσει την ικανότητα του ατόμου να λειτουργεί σε όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής, όπως η διατήρηση σχέσεων με την οικογένεια και τους φίλους, η εργασία και η συμμετοχή στην κοινότητά τους.
Η γνωστική αποκατάσταση βασίζεται επίσης στην αρχή της νευροπλαστικότητας και αποκατάστασης του εγκεφάλου. Η νευροπλαστικότητα έπειτα από εγκεφαλική βλάβη (τραυματισμός, εγκεφαλικό επεισόδιο, άλλες παθήσεις) αναφέρεται στην ικανότητα του εγκεφάλου να αντισταθμίσει τις πληγείσες περιοχές ενεργοποιώντας άλλες οι οποίες θα αναλάβουν τις επηρεασμένες λειτουργίες. Η διαδικασία αυτή πραγματοποιείται μέσω της δημιουργίας νέων νευρωνικών συνδέσεων ή μέσω αναδιάρθρωσης των υπάρχοντων. Για παράδειγμα, οι νευρώνες που εξυπηρετούν μία γνωστική λειτουργία όπως η προσοχή, μπορεί να έχουν χαθεί. Έτσι, οι υγιείς νευρώνες δημιουργούν νέες συνδέσεις επικοινωνίας μεταξύ τους για να αναλάβουν την λειτουργία της προσοχής και με αυτόν τον τρόπο να επανέλθει.
Η γνωστική αποκατάσταση θεωρείται από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους για την ενίσχυση των νευρωνικών μηχανισμών.
Οι συνεδρίες γνωστικής αποκατάστασης ή νευροαποκατάστασης διενεργούνται μετά από εκτίμηση του Νευρολόγου ότι θα φέρουν αποτέλεσμα και αφορούν σε κάθε ένα ασθενή ξεχωριστά, με βάση το πρόβλημά του. Οι συνεδρίες διεξάγονται από εξειδικευμένο/η Νευροψυχολόγο.
Πρώτο βήμα αποτελεί η Νευροψυχολογική Αξιολόγηση των ανωτέρων γνωστικών λειτουργιών και της διάθεσης η οποία θα μας δείξει τις δυνατότητες, τα γνωστικά ελλείμματα και το επίπεδο δυσλειτουργίας μετά από εγκεφαλική βλάβη. Έπειτα, ανάλογα με την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, το επίπεδο ενημερότητας του ατόμου σχετικά με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, τα ενδιαφέροντά του, και τις συνθήκες της νέας καθημερινότητάς του δημιουργούνται εξατομικευμένα προγράμματα γνωστικής αποκατάστασης. Οι πρώτες συνεδρίες είναι αναγνωριστικές, διότι δίνουν την δυνατότητα στον/στην Νευροψυχολόγο να γνωρίσει καλύτερα την προσωπικότητα του ατόμου ώστε να διαλέξει το κατάλληλο υλικό για τις συνεδρίες που θα ακολουθήσουν. Επιπλέον, το άτομο ενημερώνεται για την διαδικασία και αρχίζει να εξοικειώνεται με το υλικό.
Το υλικό παρέμβασης των συνεδριών αποτελούν γραπτές (χαρτί και μολύβι) και προφορικές ασκήσεις, ή ασκήσεις σε ειδικά προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών που στοχεύουν στην ενδυνάμωση συγκεκριμένων γνωστικών λειτουργιών. Ο βαθμός δυσκολίας των ασκήσεων διαμορφώνεται ανάλογα με τα επίπεδα πρόοδου του ατόμου ανά συνεδρία. Συνεπώς, και ο χρόνος που θα χρειαστεί για την ολοκλήρωση των συνεδριών δεν μπορεί να καθοριστεί από το ξεκίνημα.
Τέλος, παρέχεται ψυχολογική υποστήριξη και ψυχοεκπαίδευση του ατόμου ώστε να μπορεί να διαχειριστεί τις συμπεριφορικές αλλαγές στην καθημερινότητα, να επικοινωνεί αποτελεσματικά με του οικείους του, και να εκφράζει τα συναισθήματά του. Ψυχοεκπαίδευση παρέχεται και στα συγγενικά πρόσωπα ή τους κύριους φροντιστές του ατόμου για καλύτερη αντιμετώπιση των δυσκολιών που προκύπτουν στην καθημερινότητα και την κατάλληλη στήριξη στον πάσχον.
